Προέλευση και Λατρεία της Ιτωνίας Αθηνάς στον Χρόνο

 Υπουργείο

Πολιτισμού και Τουρισμού Το Ιερό Της Ιτωνίας Αθηνάς

 στη Φίλια

ΛΔ΄ Εφορεία Προϊστορικών

 & Κλασικών Αρχαιοτήτων

 Προέλευση και Λατρεία της Ιτωνίας Αθηνάς στον Χρόνο

Τα μυθολογικά κείμενα αναφέρουν την Ιτωνία σαν κόρη του Θεσσαλού ήρωα

Ίτωνα, γιό του Αμφικτύωνα και ανιψιού του Έλληνα. Το επίθετο «Ιτωνία»

συνδέεται επίσης με το γεγονός ότι η λατρεία της διαδόθηκε από την θεσσαλική

πόλη «Ίτωνος», η οποία ιδρύθηκε από τον Δευκαλίωνα, γιο του Προμηθέα,

αναφέρεται δε ως η Τρίτη αρχαιότερη πόλη των Ελλήνων.

Η λατρεία της Ιτωνίας συνδέεται με δύο βασικά στοιχεία: το νερό και την

βλάστηση. Σαν πάρεδρος της Ιτωνίας λατρευόταν ο Ποσειδώνας, ο οποίος σύμφωνα

με τους θεσσαλικούς μύθους ήταν ο κυρίαρχος του Άδη και ο θεός των πηγών και

των ποταμών. Σύμφωνα με το Αιγυπτιακό Βιβλίο των νεκρών, τα ορφικά, και την

κλασσική ελληνική μυθολογία, το νερό και το δένδρο είναι συνδεδεμένα με τις χθόνιες

θεότητες.

 Τα γνωστά ιερά της Ιτωνίας είναι  άλση, δίπλα σε ποτάμια. Το όνομα του

ποταμού στις περισσότερες περιπτώσεις  είναι Κουάριος ή Κουράλιος. Όνομα το

οποίο πιθανόν να προέρχεται από την  λέξη κουρά. Σύμφωνα με τον Karl Kerenyi

το άδυτο του ιερού ήταν στο ποτάμι. Η θεά λάμβανε σαν προσφορές τις τρίχες

των αγοριών και των κοριτσιών που  ξύριζαν το κεφάλι και πέταγαν τις τρίχες

τους στο ποτάμι. Το ξύρισμα της μακριάς κόμης άνηκε στην έναρξη της

ιεροτελεστίας της μύησης. Το ξυρισμένο κεφάλι δήλωνε τη θυσία. Η θυσία των

μαλλιών εθεωρείτο μία από τις σημαντικότερες θυσίες, όπως πολύ καλά

φαίνεται και από την 23η ωδή της “Ιλιάδας”, όπου ο Αχιλλέας απευθύνεται

στον Σπερχειό ποταμό Ένα στοιχείο που συνδέει την Ιτωνία και με τις δύο ιδιότητές

της εκείνη της χθόνιας θεότητας καθώς και εκείνη της προστάτιδας της βλάστησης

είναι η Ιτιά. Δένδρο το οποίο φύεται δίπλα σε ποτάμια, όπου βρίσκουμε και τα

περισσότερα ιερά της Ιτωνίας.

Μετά την ΧΧVI Δυναστεία της  Αιγύπτου στην αιγυπτιακή θρησκεία ο

συνδυασμός διαφορετικών θεών σε μία  σύνθετη θεότητα αποτελεί χαρακτηριστικό

της αιγυπτιακής θρησκείας. Συνήθεια που εξαπλώθηκε και στις άλλες μεσογειακές

χώρες, όπως και στην Ελλάδα. Η Ιτωνία αποκτά και πολεμικό χαρακτήρα και

συγχωνεύεται με την Αθηνά σε μία θεότητα. Προσδίδεται στην Αθηνά το

προσωνύμιο της Ιτωνίας με αποτέλεσμα να έχουμε την Αθηνά Ιτωνία, μία πολεμική

θεά, την εικόνα της οποίας συναντάμε στον οπισθότυπο των νομισμάτων του

κοινού των Θεσσαλών και των Βοιωτών.

Σύμφωνα με τον Στράβωνα η Ιτωνία  Αθηνά παρίσταται στα λατρευτικά

αγάλματα με τον Άδη/Δία : «ὥς φασι, μυστικὴν αἰτίαν». Η μυστική αιτία

παρουσίαζε την Ιτωνία Αθηνά ως κόρη του υποχθόνιου βασιλιά ή ως σύζυγο του,

δηλ ως υποχθόνια βασίλισσα. Μία λατρεία που κρατήθηκε από τους μυημένους και

μετά την ίδρυση του δωδεκάθεου και την συγχώνευση της Ιτωνίας με την Αθηνά.

Μαρία Ι. Βαϊοπούλου 

Αρχαιολόγος 

ΛΔ’ Ε.Π.Κ.Α.